دکتر مهرداد منصوری دکتر مهرداد منصوری. جراح لگن و مفصل ران
احتمال بروز دررفتگی در مفصل مصنوعی ران خیلی کم است ولی اگر ایجاد شود مشکلات زیادی را ایجاد میکند. علت شایع آن معمولا گیر کردن اجزاء تشکیل دهنده مفصل به هم است. گاهی ممکن است بتوان آن را بدون جراحی جاانداری کرد و گاهی ممکن است لازم شود کل مفصل عوض شود.
در این مقاله میخوانیم علت این دررفتگی ها چیست. اگر ایجاد شوند چگونه باید درمان شوند و بیمار چه اقداماتی را باید انجام دهد تا احتمال بروز این عارضه به حداقل برسد.
دررفتگی مفصل مصنوعی ران چیست
پروتز لگن از دو قسمت عمده تشکیل شده است. مانند مفصل طبیعی ران از یک سر و یک کاسه. پس یک سر مصنوعی از جنس فلز یا سرامیک دارد و یک کاسه از جنس پلی اتیلن.
دررفتگی به وضعیتی میگویند که در آن سر مفصل مصنوعی از داخل کاسه مصنوعی خارج شود.
این دررفتگی در هر زمانی بعد از جراحی میتواند اتفاق بیفتد. البته احتمال بروز آن در چند ماه اول بعد از جراحی بیشتر است و بعد از آن این احتمال کم میشود ولی تا آخر عمر ممکن است مفصل در برود.
علائم دررفتگی پروتز لگن چیست
این دررفتگی ممکن است با احساس درد در لگن و یا بدون درد باشد. دررفتگی در مفصل طبیعی لگن همیشه با درد شدیدی همراه است ولی به علت اینکه مفصل مصنوعی عصب درد ندارد دررفتگی آن ممکن است بدون درد باشد.
در بعضی بیماران البته ممکن است فشار سر مصنوعی دررفته به بافت های اطراف موجب بروز احساس درد در لگن شود.
علامت دررفتگی مفصل مصنوعی لگن، تغییر شکل پا به صورت چرخش داخلی آن و نزدیک شدن پای دررفته به پای سالم و کوتاه تر شدن آن است.
اگر سر مصنوعی مفصل دررفته، به عصب سیاتیک فشار وارد کند ممکن است علائم فشار به عصب مانند گزگز پا و یا فلج مچ پا هم ایجاد شود.
علت دررفتگی پروتز مفصل لگن چیست
این دررفتگی ها علل زیادی دارد. گاهی اوقات بیمار ممکن است به دستورات پزشک عمل نکند و مفصل مصنوعی دچار دررفتگی شود.
در بعضی مواقع ممکن است تکنیک جراحی مشکلاتی داشته باشد و این موجب شود احتمال دررفتگی بیشتر شود.
گاهی هم علل زمینه ای وجود دارد که احتمال دررفتگی مفصل را بیشتر میکند.
در مواردی هم ممکن است ضربه یا زمین خوردن بیمار موجب دررفتگی مفصل شود. در زیر به بررسی مهمترین علل میپردازیم.
علل زمینه ای مساعد کننده دررفتگی
مفصل مصنوعی از دو جزء عمده لگنی و رانی تشکیل شده است. علت غالب دررفتگی ها گیر کردن این دو جزء به هم در انتهای دامنه حرکتی است.
علت دیگر دررفتگی ضعیف بودن عضلات اطراف مفصل مصنوعی یا پروتز است. این عضلات باید مفصل را پایدار نگه دارند و وقتی قدرت کافی نداشته باشند مفصل درمیرود.
گاهی هم به مرور زمان کاسه پلی اتیلنی مفصل مصنوعی ساییده میشود و نمیتواند سر مصنوعی را درون خود نگه دارد و در نتیجه دررفتگی اتفاق میفتد.
بیماری های مساعد کننده دررفتگی
بعضی بیماری ها زمینه را برای دررفتگی مفصل مصنوعی فراهم میکنند.
بطور مثال در کسی که به علت دررفتگی مادرزادی در ناحیه مفصل ران جراحی تعویض مفصل انجام داده است ذاتا احتمال دررفتگی پروتز بعد از جراحی بالاتر از عمل های تعویض مفصل معمولی است.
در کسانی که به دنبال سیاه شدگی سر استخوان ران جراحی تعویض مفصل لگن کرده اند احتمالا دررفتگی بیشتر است.
در کسانی که مشکلاتی در ستون مهره دارند بطوریکه حرکات مهره ها کم شده است احتمال دررفتگی مفصل بیشتر میشود. مثلا در کسی که جراحی فیوژن یا جوش دادن مهره های پایین کمر را انجام داده اند خطر دررفتگی بیشتر میشود.
بعضی بیماری های سیستم اعصاب مرکزی هم احتمال دررفتگی را بیشتر میکنند. مثلا وجود بیماری پارکینسون، سکته مغزی، فلج مغزی، فلج اطفال، الزایمر و یا در هر بیماری که قدرت عضلات لگن کم شود یا تعادل عضلات لگن مشکل پیدا کند احتمال دررفتگی بیشتر میشود.
رعایت نکردن بیمار احتمال دررفتگی را بیشتر میکند
مثلا پزشک قبل از جراحی به بیمار میگوید بعد از جراحی روی زمین ننشیند و یا روی زمین دراز نکشد و یا از توالت یا دستشویی سنتی ایرانی استفاده نکند. این کارها احتمال دررفتگی مفصل مصنوعی را بیشتر میکند.
حال اگر بیمار به سخن پزشک بی تفاوت باشد و اهمیت ندهد و روی زمین بنشیند و یا از دستشویی ایرانی استفاده کند ممکن است مفصل مصنوعی اش دچار دررفتگی بشود.
برخلاف آنچه خیلی از بیماران فکر میکنند رانندگی بعد از جراحی معمولا موجب دررفتگی نمیشود و خیلی زود بعد از جراحی میتوان رانندگی کرد.
مشکلات تکنیکی جراحی
برای بدست آوردن نتیجه مطلوب از جراحی تعویض مفصل مانند هر جراحی دیگر باید تکنیک عمل درست باشد. باید قسمت های مفصل مصنوعی در مکان درست و با زوایای درست کارگذاشته شوند و باید حین جراحی به عضلات، حداقل آسیب وارد شود.
اگر هر کدام از اصول تکنیکی جراحی به درستی رعایت نشود ممکن است بعدا قسمت های مفصل در حین حرکت به هم گیر کنند که نتیجه آن ممکن است دررفتگی مفصل باشد.
ضربه به مفصل مصنوعی
تصادف یا زمین خوردن و یا ضربات شدید به لگن به هر علتی که باشد بخصوص اگر در چند ماه اول بعد از جراحی تعویض مفصل صورت گیرد میتواند موجب دررفتگی مفصل مصنوعی شود.
آیا محل شکاف جراحی در دررفتگی مهم است
سه روش عمده برای شکاف دادن پوست در جراحی تعویض مفصل وجود دارد.
ممکن است شکاف پوستی در پشت لگن داده شود. ممکن است این شکاف در کنار لگن داده شود و یا ممکن است جراح از شکاف جلوی لگن استفاده کند.
بعضی ها فکر میکنند که در روش شکاف پشتی احتمال دررفتگی مفصل مصنوعی بیشتر است و یا بعضی ارتوپدها تبلیغ میکنند که در روش شکاف جلویی یا قدامی احتمال دررفتگی مفصل کمتر است.
بررسی ها نشان داده که اگر جراحی درست انجام شود احتمال دررفتگی در هر سه روش مانند هم است و فرقی ندارد.
مهم اپروچ یا محل شکاف جراحی نیست. مهم تکنیک درست جراحی و تبحر جراح در انجام روشی است که در پیش گرفته است.
پیشگیری از دررفتگی
با دانستن علل بوجود آورنده دررفتگی میتوان تا حدود زیادی از بروز آن پیشگیری کرد. در بیمارانی که احتمال زمین خوردن آنها بیشتر است باید احتیاط افزون تری به خرج داد تا بیمار زمین نخورد.
توجه بیمار و پزشک به اصول، مهم اند.
در بیمارانی که قبل از جراحی مشخص است که احتمال دررفتگی بیشتر است راه هایی وجود دارد تا بتوان با کمک آنها احتمال این دررفتگی را کمتر کرد.
بطور مثال ممکن است بتوان از مفاصل مصنوعی خاصی که در مقابل دررفتگی مقاوم تر هستند استفاده کرد. البته استفاده از این مفاصل در همه بیماران خالی از اشکال نیست و پزشک باید بداند از آنها در کجا استفاده کند.
استفاده از سر مصنوعی بزرگتر، استفاده از پلی اتیلن قفل شونده یا استفاده از سرهای دوال موبیلیتی از این جمله اند.
درمان دررفتگی در مفصل مصنوعی چیست
درمان دررفتگی تقریبا همیشه جااندازی بسته است. یعنی پزشک بیمار را در اطاق عمل بیهوش کرده و با انجام مانورهایی به پای بیمار سعی میکند مفصل را جا بیندازد.
در صورتی که مفصل جا نیفتاد یا اگر جا افتاد و بعد از مدتی مجددا دررفت پزشک باید ببیند آیا میتواند علت دررفتگی را با عمل جراحی مجدد مرتفع کند.
در صورتیکه جواب مثبت باشد عمل جراحی انجام شده و نه تنها مفصل جا میفتد بلکه تغییراتی صورت میگیرد تا از دررفتگی مجدد جلوگیری کند.
این ممکن است به معنای عوض کردن کل مفصل مصنوعی باشد.
نتیجه گیری
احتمال دررفتگی پروتز لگن اگر جراحی به درستی انجام شده باشد و بیمار احتیاط های لازم و مراقبت های بعد از جراحی را رعایت کرده باشد حدودا زیر یک درصد است.
این درصد کمی است. با این حال اگر ایجاد شود هم برای بیمار و هم برای پزشک مایه دردسر زیادی است. پس این دو نفر باید هر کاری را انجام دهند تا از بروز این عارضه پیشگیری کنند.