سائیدگی و آرتروز لگن. علت ها و درمان ها

نویسنده : دکتر مهرداد منصوری – متخصص ارتوپدی – جراح لگن و مفصل ران

سائیدگی مفصل بیماری است که در آن مفصل خراب میشود. معمولا اولین قسمتی از مفصل که خرابی از آنجا شروع میشود غضروف است. پس از مدتی استخوان مفصل هم خراب شده و تغییر شکل میدهد. به سائیدگی مفصل آرتروز هم میگویند.

شایعترین مفصلی که در لگن سائیده میشود مفصل ران است. پس در غالب موارد منظور از سائیدگی لگن همان سائیدگی مفصل ران است. سائیدگی مفصل ران موجب درد و محدودیت حرکتی در آن میشود. مفصل ران به علل مختلفی میتواند سائیده شود که شایعترین آنها مشکلات مادرزادی مفصل و سیاه شدن سر استخوان ران و ضربات وارده به لگن است.

در این مقاله راجع به خصوصیات سائیدکی مفصل ران در لگن و علل آن، علائم و مشکلاتی که ایجاد میکند و انواع روش های درمانی آن بحث و بررسی میشود.

آناتومی مفصل ران

مفصل ران در ناحیه لگن یکی از بزرگترین مفصل بدن است که بصورت گوی و کاسه ای است. کاسه آن حفره ای است که استابولوم نام دارد و قمستی از استخوان لگن است و گوی آن سر استخوان ران است.

سطح رویی سر استخون ران و سطح داخلی حفره استابولوم از غضروف مفصلی پوشیده شده که یک لایه صاف و لغزنده است و وظیفه آن تسهیل حرکت سر استخوان ران درون حفره استابولوم است.

دور تا دور مفصل ران پرده بافتی ضخیمی به نام کپسول مفصلی است که مانند کیسه ای سر استخوان ران و حفره استابولوم را احاطه میکند. در سطح درونی کپسول مفصلی لایه نازکی از بافتی به نام سینوویوم وجود دارد که مایع مفصلی را ترشح میکند. به همین علت مایع مفصلی را مایع سینوویال هم میگویند.

برای مطالعه بیشتر در مورد آناتومی لگن و مفصل ران به مقاله مربوطه مراجعه کنید.

سائیدگی و آرتروز لگن و مفصل ران چیست

سائیدگی مفصل ران که به آن آرتروز یا استئوآرتریت هم میگویند نوعی التهاب در مفصل است که معمولا در سنین بالا ایجاد میشود. گرچه میتواند در جوان ها هم دیده شود.

علت عمده سائیدگی و خرابی مفصل ران در ناحیه لگن خراب شدن غضروف مفصلی است. غضروف مفصل در ابتدا نازک میشود و بعد از مدتی کاملا از بین رفته و سطوح استخوانی مفصل بدون لایه محافظ باقی میمانند. از اینجا به بعد استخوان های دو طرف مفصل یعنی سر استخوان ران و استخوان حفره استابولوم لگن به هم سائیده شده و این سایش به تدریج موجب تغییر شکل آن میشود.

به تدریج استخوان های اضافه ای هم در اطراف مفصل خراب شده تولید میشود که به ان ها استئوفیت میگویند. این تغییر شکل و ایجاد شدن استئوفیت ها موجب محدود شدن دامنه حرکتی مفصل ران و خشکی مفصل میشود. حرکت سخت سطوح استخوانی بر روی هم موجب آزاد شدن مواد التهابی از محل شده که موجب بروز درد میشود.

علل سائیدگی و آرتروز لگن در ناحیه مفصل ران چیست

سائیدگی مفصل ران علل متفاوتی میتواند داشته باشد که شایعترین آنها عبارتند از

دیسپلازی مفصل ران

دیسپلازی مفصل ران بیماری است که در آن این مفصل بصورت مادرزادی و از بدو تولد شکل درستی ندارد. دیسپلازی مفصل ران در شدیدترین حالت، خودش را بصورت دررفتگی مادرزادی مفصل ران نشان میدهد ولی اگر خفیف تر باشد بصورت نیمه دررفتگی و یا حتی فقط کم عمق شدن حفره استابولوم است.

دیسپلازی مفصل ران در ناحیه لگن ممکن است در سال های ابتدایی عمر هیچ علامتی نداشته باشد. حتی گاهی اوقات فرد تا سنین سی تا چهل سالگی از آن بی اطلاع است ولی شکل نامناسب مفصل در نهایت موجب بروز سائیدگی و آرتروز در آن میشود و درد بیمار در سنین میانسالی شروع میشود.

سیاه شدن سر استخوان ران

این بیماری به علت نرسیدن خون به سر استخوان ران ایجاد میشد. بیشتر در جوان ها دیده میشود و شایع ترین علت آن مصرف داروهایی است که در آنها از استروئیدها استفاده شده است. سیاه شدن سر استخوان ران موجب تغییر شکل سر استخوان ران و در بعضی موارد از بین رفتن کامل و تخریب آن میشود. بدنبال آن بیمار دچار سائیدگی و ارتروز مفصل ران میشود

شکستگی های مفصل ران

شکستگی های مفصل ران و شکستگی های استابولوم و شکستگی های سر استخوان ران در صورتی که بدجوش بخورند یا جوش نخورند میتوانند موجب خراب شدن استخوان شده و شکل آن را تغییر دهند. این تغییر میتواند منجر به سایش مفصل و بروز آرتروز شود. گاهی اوقات ضربه اولیه در حین شکستگی میتواند با آسیب زدن به غضروف مفصل زمینه ساز بروز آرتروز در آینده شود.

بالا رفتن سن

در سنین بالا غضروف مفصل میتواند به تدریج از بین رفته که نتیجه آن خود را بصورت سائیدگی و آرتروز لگن نشان میدهد.

روماتیسم

گاهی اوقات خراب شدن مفصل ران نه به علت سائیدگی و آرتروز بلکه به دلیل روماتیسم بوجود میاید. مهمترین بیماری روماتیسمی که میتواند مفصل ران در ناحیه لگن را خراب کند روماتیسم مفصلی است.

در روماتیسم مفصلی سلول های لایه سینوویال فعالیت غیر طبیعی پیدا میکنند که موجب تخریب غضروف مفصلی میشود و بدنیال خراب شدن غضروف کل مفصل تخریب میشود.

روماتیسم های دیگری مانند بیماری اسپوندیلیت انکیلوزان هم میتوانند موجب خراب شدن مفاصل ران شوند.

علائم سائیدگی و آرتروز لگن چیست

شایعترین و مهمترین علامت سائیدگی لگن و مفصل ران درد است. این درد معمولا در ابتدا کم است ولی به تدریج زیاد میشود. درد سائیدگی مفصل ران بیشتر در جلوی لگن و در ناحیه کشاله ران احساس میشود.

درد کشاله ران ناشی از آرتروز لگن معمولا در صبح ها و موقع برخاستن از خواب بیشتر احساس میشود. بعد از مدتی نشستن و وقتی میخواهیم شروع به حرکت و راه رفتن کنیم بیشتر احساس میشود. در ابتدا درد در موقع راه رفتن های طولانی است. بعد از مدتی که بیماری پیشرفت میکند حتی با مقدار کمی راه رفتن هم درد ایجاد میشود و وقتی آرتروز باز هم پیشرفت بیشتری میکند درد میتواند در موقع استراحت هم وجود داشته باشد.

درد کشاله ران ناشی از سائیدگی مفصل ران میتواند به ران و زانو هم انتشار پیدا کند. ندرتا درد در لگن احساس نشده و فقط در زانو احساس میشود. درد سائیدگی مفصل ران ممکن است به کمر و به پشت لگن و باسن هم انتشار یابد.

علامت مهم دیگر آرتروز لگن محدودیت حرکتی است. به تدریج و با افزایش سائیدگی حرکات مفصل کم میشود و بیمار در حرکت دادن ران خود به جهات مختلف با مشکل موجه میشود. بیمار ممکن است دیگر نتواند به راحتی دو زانو یا چهارزانو بنشیند و خم کردن مفصل ران به سختی امکانپذیر میشود. چرخش ران به خارج یا داخل هم محدود میشود. این محدودیت حرکتی به تدریج موجب لنگش میشوند. پس علامت مهم بعدی سائیدگی لگن لنگش است.

لنگش این بیماران بجز محدودیت حرکتی مفصل ران علل دیگری هم دارد. یکی از آنها کوتاه شدن طول استخوان ران است. به علت تغییر شکل سر استخوان ران و خراب شدن آن به تدریج ارتفاع سر استخوان کم میشود و این موجب کوتاهی ران میگردد. کوتاهی هم موجب لنگش میشود.

از طرف دیگر درد مفصل ران موجب میشود بیمار نتواند به راحتی راه برود واین کم راه رفتن به تدریج موجب ضعیف شدن عضلات لگن و ران میگردد. ضعف عضلانی ایجاد شده هم از علل دیگری است که موجب لنگش میشود.

تشخیص سائیدگی و آرتروز لگن چیست

پزشک بعد از صحبت با بیمار و معاینه وی معمولا از روش های تصویربرداری برای تشخیص سائیدگی لگن استفاده میکند. غالب این سائیدگی ها را میتوان با یک رادیوگرافی ساده لگن تشخیص داد. با این حال در بعضی موارد جهت بررسی بیشتر نیاز میشود تا از دیگر روش های تصویر برداری بخصوص سی تی اسکن استفاده شود.

درمان سائیدگی و آرتروز لگن چیست

سائیدگی لگن پیشرونده است به این معنی که به مرور زمان بیشتر میشود. پس نمیتوان مفصلی را که خراب شده است. به حالت قبل از خراب شدگی برگرداند. هیج دارویی برای بهبودی مفصل خراب شده وجود ندارد ولی میتوان به بیماری که دچار سائیدکی لگن و مفصل ران شده تا حدود بسیار زیادی کمک کرد.

مهمترین این کمک ها کاهش یا از بین بردن درد مفصل است. پس با اینکه نمیتوان خود سائیدگی را درست کرد ولی میتوان درد ناشی از آن را خوب کرد و در بسیار از موارد میتوان محدودیت حرکتی و لنگش و کوتاهی پا را هم خوب یا حداقل بهتر کرد.

این کمک ها به دو دسته غیر جراحی و جراحی تقسیم میشوند. در اینجا ما آنها را درمان های غیر جراحی و درمان های جراحی مینامیم.

درمان های غیر جراحی سائیدگی و آرتروز لگن

مهمترین درمان های غیر جراحی برای سائیدگی و آرتروز لگن عبارتند از

• تغییر در روش زندگی مانند کم کردن فعالیت های بدنی که شدت درد را افزایش میدهند. بطور مثال کمتر از پله استفاده کردن، تغییر ورزش ها مثلا بجای فوتبال بازی کردن، استفاده از شنا یا دوچرخه سواری. همچنین کاهش وزن میتواند درد مفصل ران ناشی از سائیدگی مفصل را کم کند
• فیزیوتراپی بصورت تقویت عضلات تنه و لگن و عضلات اطراف مفصل ران و انجام نرمش های کششی برای افزایش انعطاف پذیری مفصل
• گرم نگه داشتن لگن و دوری از سرما هم میتواند شدت درد را کم کند
• استفاده از وسایل کمکی برای راه رفتن مانند عصا یا واکر میتواند موجب فشار کمتر بر روی مفصل ران شده و درد لگن را کمتر میکند
• دارو هم میتواند شدت درد را کم کند. مهمترین دسته دارویی که برای کاهش درد لگن از آنها استفاده میشود داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند بروفن، سلکوکسیب، دیکلوفناک، ناپروکسن و ایندومتاسین است. همچنین استامینوفن هم میتواند شدت درد ناشی از آرتروز لگن را کم کند.

درمان های جراحی سائیدگی و آرتروز لگن

دو دسته درمان جراحی برای سائیدگی مفصل ران در ناحیه لگن مورد استفاده قرار میگیرد.

• وقتی شدت سائیدگی کم بوده و آرتروز هنوز در مراحل ابتدایی است در بیمارانی که مبتلا به دیسپلازی مفصل ران هستند میتوان با اعمال جراحی استئوتومی درد را کنترل کرده و از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد
• وقتی سائیدگی مفصل ران در مراحل پیشرفته باشد و مفصل کاملا تخریب شده باشد میتوان با عمل جراحی تعویض مفصل ران مفصل خراب شده را با یک مفصل مصنوعی جایگزین کرد. با این جراحی میتوان درد مفصل را کاملا از بین برد و دامنه حرکتی مفصل را بهتر کرد. کوتاهی پا را درمان کرده و لنگش را هم از بین برد.