سیاه شدن سر استخوان مفصل ران در لگن

نویسنده : دکتر مهرداد منصوری – متخصص ارتوپدی – جراح لگن و مفصل ران

سیاه شدن سر استخوان ران در ناحیه لگن بیماری است که در آن خونرسانی به این ناحیه قطع شده و استخوان میمیرد. از مهمترین علل این بیماری مصرف داروهای حاوی کورتون و ضربات وارده به لگن است. در این مقاله راجع به ماهیت این بیماری، علل بوجود آورنده آن، علائم آن و درمان هایی که برای بیماری انجام میشود مطالبی را یاد خواهیم گرفت.

سیاه شدن سر استخوان ران چیست

نام اصلی این بیماری نکروز آوازکولر سر استخوان ران Avascular Necrosis Of Femoral Head است. نکروز به معنای مردن بافت و آوازکولر به معنای بدون رگ و عروق خونی است و بدین معنا است که سر استخوان ران بدون عروق خونی شده و بافت آن میمیرد.

چون پوست بدن موقع مردن به رنگ کبود و سیاه درمیاید مرگ بافتی در زبان عامه معادل با سیاه شدن استفاده میشود. به همین قرینه مردن سر استخوان ران را سیاه شدن آن میگویند وگرنه رنگ سر استخوان در واقع سیاه نمیشود.

استخوان مانند دیگر بافت های بدن زنده بوده و حاوی سلول های استئوسیت است. قدرت و استحکام استخوان تا حد زیادی بسته به داربست پروتئینی و معدنی است که به توسط این سلول ها ساخته میشود. این داربست حاوی جزء پروتئینی عمدتا از کلاژن و جزء معدنی تشکیل شده از هیدروکسی آپاتیت است.

وقتی به هر علتی خون به سر استخوان ران نمیرسد سلول های استئوسیت میمیرند و در نتیجه داربست استخوان به تدریج قدرت خود را از دست میدهد. این ضعف موجب میشود شکل سر استخوان ران به تدریج زیر فشار وزن تنه تغییر کرده و از حالت گرد و کروی به حالت بیضوی درآید.

چون حرکت روان سر استخوان ران درون حفره استابولوم در مفصل ران به علت تقارن شکل گوی و کاسه ای ایندو است. تغییر در شکل سر موجب اختلال در حرکت مفصل شده و نتیجه آن بروز نیروهای غیر معمول به مفصل و بروز آرتروز و سائیدگی زودرس است. اگر این تغییر شکل ادامه یابد ممکن است سر استخوان ران کاملا از بین برود.

باوجود مشکلاتی که ذکر شد در بعضی موارد ممکن است سیاه شدگی سر استخوان ران منجربه تغییر شکل استخوان نشود. در این موارد درد مفصلی ممکن است بعد از گذشت چند ماه از شروع بیماری به تدریج کم شده یا کاملا از بین برود.

علل سیاه شدن سر استخوان ران در ناحیه لگن چیست

مهمترین علتی که موجب سیاه شدن سر استخوان ران میشود مصرف استروئیدها است. استروئید ها دسته ای از داروهای هورمونی هستند که از بین آنها کورتیکواستروئیدهایی مانند پردنیزولون و دگزامتازون شایعترین استفاده را دارند. مصرف این داروها میتواند موجب سیاه شدن سر استخوان ران شود.

این داروها میتوانند بصورت پنهانی و غیرقانونی در مواد مخدر و یا در داروهای به ظاهر گیاهی که به منظور چاقی استفاده میشوند و یا در مکمل های تغذیه ای که ورزشکاران بدنساز استفاده میکنند وجود داشته باشد.

علت دیگر سیاه شدن سر استخوان ران در ناحیه لگن ضربه است. در این بین نقش شکستگی های گردن استخوان ران از بقیه ضربات برجسته تر است. این شکستگی ها میتوانند با صدمه به عروق خونی که از گردن استخوان ران به سر آن میروند موجب قطع خونرسانی به استخوان و بروز سیاه شدگی در سر استخوان ران شود. دررفتگی مفصل ران هم میتواند موجب نکروز آوازکولر سر استخوان ران شود.

این بیماری میتواند بدنبال عفونت مفصل ران هم ایجاد شود. عفونت در مفصل و افزایش فشار در آن میتواند عروق خونی استخوان را مسدود و موجب نکروز شود.

در طی درمان بیماری هایی مانند دررفتگی مادرزادی مفصل ران یا لغزش سر استخوان ران ممکن است خونرسانی به استخوان مختل شده و زمینه برای سیاه شدن سر استخوان ران فراهم گردد.

غواصی به مدت طولانی میتواند موجب آزاد شدن حباب های نیتروژن درون مویرگ ها و مسدود شدن آنها با این حباب ها و بدنبال آن نکروز استخوان در مفصل ران شود.

مصرف زیاد الکل، وجود بیماری کم خونی داسی شکل، وجود بیماری های خود ایمنی مانند لوپوس، رادیوتراپی، دیایت و پانکراتیت هم از دیگر علل سیاه شدن سر استخوان ران در ناحیه لگن هستند.

عللی که ذکر شد میتوانند بجز مشکلاتی که برای مفصل ران ایجاد میکنند در دیگر مفاصل بدن مانند زانو و شانه هم ایجاد نکروز و سیاه شدگی بکنند ولی علائم بالینی مانند درد مفصلی در این مفاصل معمولا یا وجود ندارد و یا خفیف است.

علائم سیاه شدن سر استخوان ران

مهمترین علامت سیاه شدن سر استخوان ران وجود درد در ناحیه لگن و بخصوص در کشاله ران است. این درد در ابتدا به علت فعالیت خود بیماری است ولی با پیشرفت بیماری و خراب شدن سر استخوان ران و ورود بیماری به فاز سائیدگی و آرتروز شدت درد باز هم بیشتر میشود. شدت این درد معمولا با راه رفتن افزایش میابد.

در بین دیگر علائم سیاه شدن سر استخوان ران میتوان از محدودیت حرکتی و لنگش و کوتاه شدن اندام تحتانی نام برد.

تشخیص سیاه شدن سر استخوان ران

برای تشخیص سیاه شدن سر استخوان ران در ناحیه لگن معمولا از تصویربرداری استفاده میشود. در غالب موارد میتوان این بیماری را در رادیوگرافی ساده تشخیص داد ولی مراحل ابتدایی آن فقط در ام آر آی دیده میشود. در بعضی بیماران میتوان از اسکن رادیوایزوتوپ هم برای تشخیص بیماری استفاده نمود.

درمان سیاه شدن سر استخوان ران

همانطور که قبلا گفتیم در بعضی موارد، سیاه شدن سر استخوان ران روند مساعدی را در پیش گرفته و منجر به تغییر شکل استخوان نمیشود ولی متاسفانه وقتی بیماری شروع میشود مشخص نیست که آیا بیمار مورد نظر چه آینده ای خواهد داشت. آیا بیمار پیشرفت میکند یا خیر.

یکی از اقداماتی که ممکن است بتواند بر سیر بیماری تاثیر گذاشته و درد بیمار را از بین برده و از پیشرفت بیماری جلوگیری کند نوعی عمل جراحی به نام دکمپرشن سر استخوان ران است. در این نوعی از عمل جراحی معمولا به توسط دریلینگ در سر استخوان ران سعی در کنترل بیمار میشود.

به نظر میرسد این عمل جراحی میتواند فشار داخل استخوان را کم کرده و به این صورت زمینه را برای باز شدن عروق خونی و رسیدن خون به سر استخون ران فراهم میکند.

این عمل جراحی در حدود 60 تا 70 درصد موارد میتواند موفقیت آمیز باشد. با این وجود پاسخ مثبت درمانی با این جراحی همیشگی نیست و ممکن است حتی با وجود انجام آن بیماری همچنان به پیشرفت خود ادامه دهد.

در صورتیکه بیماری پیشرفت کرده و سر استخوان ران را از بین ببرد و یا اینکه تغییر شکل زیادی در سر استخوان ران ایجاد کند درد بیمار به احتمال زیاد دائمی خواهد بود و به راحتی از بین نمیرود. در این موارد و یا وقتی تغییر شکل سر استخوان ران منجر به سائیدگی و آرتروز مفصل ران شده است درمان به توسط جراحی تعویض مفصل ران و لگن انجام خواهد شد.

در این جراحی سر استخوان ران که آسیب دیده با یک سر مصنوعی تعویض میشود. همراه با این کار حفره استابولوم نیز باید تعویض شود وگرنه مفصل کار گذاشته شده کارایی کافی نخواهد داشت. به همین علت در این وضعیت برای بیمار عمل جراحی تعویض کامل مفصل ران یا توتال هیپ آرتروپلاستی انجام میشود.