درمان سیاه شدن یا نکروز سر استخوان ران در لگن

سیاه شدن سر استخوان ران در ناحیه لگن بیماری است که در آن خونرسانی به این ناحیه قطع شده و استخوان میمیرد. از مهمترین علل این بیماری مصرف داروهای حاوی کورتون و ضربات وارده به لگن است.

در این مقاله راجع به ماهیت این بیماری، علل بوجود آورنده آن، علائم آن و درمان هایی که برای بیماری انجام میشود مطالبی را یاد خواهیم گرفت.

سیاه شدن سر استخوان ران چیست

نام اصلی این بیماری نکروز آوازکولر سر استخوان ران Avascular Necrosis of Femoral Head است. نکروز به معنای مردن بافت و آوازکولر به معنای بدون رگ و عروق خونی است و بدین معنا است که سر استخوان ران بدون عروق خونی شده و بافت آن میمیرد.

چون پوست بدن موقع مردن به رنگ کبود و سیاه درمیاید مرگ بافتی در زبان عامه معادل با سیاه شدن استفاده میشود. به همین قرینه مردن سر استخوان ران را سیاه شدن آن میگویند وگرنه رنگ سر استخوان در واقع سیاه نمیشود.

استخوان مانند دیگر بافت های بدن زنده بوده و حاوی سلول های استئوسیت است. قدرت و استحکام استخوان تا حد زیادی بسته به داربست پروتئینی و معدنی است که به توسط این سلول ها ساخته میشود. این داربست حاوی جزء پروتئینی عمدتا از کلاژن و جزء معدنی تشکیل شده از هیدروکسی آپاتیت است.

وقتی به هر علتی خون به سر استخوان ران نمیرسد سلول های استئوسیت میمیرند و در نتیجه داربست استخوان به تدریج قدرت خود را از دست میدهد. این ضعف موجب میشود شکل سر استخوان ران به تدریج زیر فشار وزن تنه تغییر کرده و از حالت گرد و کروی به حالت بیضوی درآید.

چون حرکت روان سر استخوان ران درون حفره استابولوم در مفصل ران به علت تقارن شکل گوی و کاسه ای ایندو است. تغییر در شکل سر موجب اختلال در حرکت مفصل شده و نتیجه آن بروز نیروهای غیر معمول به مفصل و بروز آرتروز و سائیدگی زودرس است. اگر این تغییر شکل ادامه یابد ممکن است سر استخوان ران کاملا از بین برود.

باوجود مشکلاتی که ذکر شد در بعضی موارد ممکن است سیاه شدگی سر استخوان ران منجربه تغییر شکل استخوان نشود. در این موارد درد مفصلی ممکن است بعد از گذشت چند ماه از شروع بیماری به تدریج کم شده یا کاملا از بین برود.

علل سیاه شدن سر استخوان ران در ناحیه لگن چیست

هر عاملی که بتواند خونرسانی به سر استخوان ران را قطع کند موجب نکروز یا سیاه شدن سر استخوان ران یا لگن میشود.

مهمترین علتی که موجب سیاه شدن لگن میشود مصرف کورتون یا به زبان پزشکی استروئیدها است. استروئید ها دسته ای از داروهای هورمونی هستند که از بین آنها کورتیکواستروئیدهایی مانند پردنیزولون و دگزامتازون شایعترین استفاده را دارند. مصرف این داروها میتواند موجب سیاه شدن سر استخوان ران شود.

این داروها میتوانند بصورت پنهانی و غیرقانونی در مواد مخدر و یا در داروهای به ظاهر گیاهی که به منظور چاقی استفاده میشوند و یا در مکمل های تغذیه ای که ورزشکاران بدنساز استفاده میکنند وجود داشته باشد.

علت دیگر سیاه شدن سر استخوان ران در ناحیه لگن ضربه است. در این بین نقش شکستگی های گردن استخوان ران از بقیه ضربات برجسته تر است.

این شکستگی ها میتوانند با صدمه به عروق خونی که از گردن استخوان ران به سر آن میروند موجب قطع خونرسانی به استخوان و بروز سیاه شدگی در سر استخوان ران شود. دررفتگی مفصل ران هم میتواند موجب نکروز آوازکولر سر استخوان ران شود.

نکروز آوازکولار سر ران میتواند بدنبال عفونت مفصل ران هم ایجاد شود. عفونت در مفصل و افزایش فشار در آن میتواند عروق خونی استخوان را مسدود و موجب نکروز شود.

در طی درمان بیماری هایی مانند دررفتگی مادرزادی مفصل ران یا لغزش سر استخوان ران ممکن است خونرسانی به استخوان مختل شده و زمینه برای سیاه شدن لگن فراهم گردد.

غواصی به مدت طولانی میتواند موجب آزاد شدن حباب های نیتروژن درون مویرگ های سر استخوان ران و مسدود شدن آنها با این حباب ها و بدنبال آن نکروز استخوان در مفصل ران شود.

مصرف زیاد الکل، وجود بیماری کم خونی داسی شکل، وجود بیماری های خود ایمنی مانند لوپوس، رادیوتراپی، دیایت و پانکراتیت هم از دیگر علل سیاه شدن سر استخوان ران در ناحیه لگن هستند.

سیاه شدن سر استخوان ران یا لگن در بسیار اوقات دو طرفه است. البته معمولا در یک طرف شدیدتر و در طرف دیگر خفیف تر است.

عللی که ذکر شد میتوانند بجز مشکلاتی که برای مفصل ران ایجاد میکنند در دیگر مفاصل بدن مانند زانو و شانه هم ایجاد نکروز و سیاه شدگی بکنند ولی علائم بالینی مانند درد مفصلی در این مفاصل معمولا یا وجود ندارد و یا خفیف است.

علائم سیاه شدن سر استخوان ران

مهمترین علامت سیاه شدن سر استخوان ران وجود درد در ناحیه لگن و بخصوص در کشاله ران است. این درد در ابتدا به علت فعالیت خود بیماری است ولی با پیشرفت بیماری و خراب شدن سر استخوان ران و ورود بیماری به فاز سائیدگی و آرتروز شدت درد باز هم بیشتر میشود. شدت این درد معمولا با راه رفتن افزایش میابد.

درد بعد از مدتی ممکن است شدیدتر شده و حتر در حالت استراحت هم وجود داشته باشد.

در بین دیگر علائم سیاه شدن لگن میتوان از محدودیت حرکتی و لنگش و کوتاه شدن اندام تحتانی نام برد.

وقتی تخریب سر استخوان ران زیاد باشد ارتفاع آن کم شده و در نتیجه ارتفاع استخوان ران هم کم میشود و پا کوتاه میشود. این کوتاهی پا موجب لنگش میشود. خود درد لگن هم از علل لنگش است.

اگر بیمار مدت زیادی طول بکشد بیمار به علت درد نمیتواند زیاد راه برود و در نتیجه عضلات لگن و ران او ضعیف میشوند. این ضعف عضلانی از علل دیگر لنگش بیمار است.

تشخیص سیاه شدن سر استخوان ران

برای تشخیص سیاه شدن سر استخوان ران در ناحیه لگن معمولا از تصویربرداری استفاده میشود. در غالب موارد میتوان این بیماری را در رادیوگرافی ساده تشخیص داد ولی مراحل ابتدایی آن فقط در ام آر آی دیده میشود. در بعضی بیماران میتوان از اسکن رادیوایزوتوپ هم برای تشخیص بیماری استفاده نمود.

درمان سیاه شدن سر استخوان ران

همانطور که قبلا گفتیم در بعضی موارد، سیاه شدن لگن روند مساعدی را در پیش گرفته و منجر به تغییر شکل استخوان نمیشود ولی متاسفانه وقتی بیماری شروع میشود مشخص نیست که آیا بیمار مورد نظر چه آینده ای خواهد داشت. آیا بیمار پیشرفت میکند یا خیر.

یکی از اقداماتی که ممکن است بتواند بر سیر بیماری تاثیر گذاشته و درد بیمار را از بین برده و از پیشرفت بیماری جلوگیری کند نوعی عمل جراحی به نام دکمپرشن سر استخوان ران است. در این نوعی از عمل جراحی معمولا به توسط دریلینگ در سر استخوان ران سعی در کنترل بیمار میشود.

به نظر میرسد این عمل جراحی میتواند فشار داخل استخوان را کم کرده و به این صورت زمینه را برای باز شدن عروق خونی و رسیدن خون به سر استخون ران فراهم میکند.

این عمل جراحی در حدود 50 درصد موارد ممکن است موفقیت آمیز باشد. با این وجود پاسخ مثبت درمانی با این جراحی همیشگی نیست و ممکن است حتی با وجود انجام آن بیماری همچنان به پیشرفت خود ادامه دهد.

نکته مهم دیگر اینست که این جراحی اگر هم تاثیری داشته باشد احتمالا در ماه های اولیه شروع بیماری است و وقتی مدتی از شروع بیماری گذشت تاثیر آن کم میشود یا احتمالا بی تاثیر خواهد بود.

در صورتیکه بیماری پیشرفت کرده و سر استخوان ران را از بین ببرد و یا اینکه تغییر شکل زیادی در سر استخوان ران ایجاد کند درد بیمار به احتمال زیاد دائمی خواهد بود و به راحتی از بین نمیرود.

در این موارد و یا وقتی تغییر شکل سر استخوان ران منجر به سائیدگی و آرتروز مفصل ران شده است درمان به توسط جراحی تعویض مفصل ران و لگن انجام خواهد شد.

در این جراحی سر استخوان ران که آسیب دیده با یک سر مصنوعی تعویض میشود. همراه با این کار حفره استابولوم نیز باید تعویض شود وگرنه مفصل کار گذاشته شده کارایی کافی نخواهد داشت.

به همین علت در این وضعیت برای بیمار عمل جراحی تعویض کامل مفصل ران یا توتال هیپ آرتروپلاستی انجام میشود.

تعویض مفصل لگن چه کمکی به سیاه شدن سر استخوان ران میکند

گفتیم وقتی خون به سر استخوان ران نمیرسد میمیرد. این وضعیت موجب میشود سختی استخوان از بین رفته و زیر فشار وزن تنه تغییر شکل بدهد. این تغییر شکل موجب تغییر در بیومکانیک مفصل ران و وارد شدن فشارهای بیش از حد تحمل به آن شده که نتیجه آن درد است.

در بعضی مواقع بیماری موجب تخریب کامل سر استخوان ران میشود. در این موارد جراحی تعویض مفصل لگن میتواند با برداشتن صورت مسئله مشکلات بیمار را حل کند.

در این جراحی سر خراب شده استخوان ران برداشته شده و با یک سر مصنوعی از جنس فلز یا سرامیک تعویض میشود. در سطح داخلی حفره استابولوم هم لایه ای از یک پلاستیک فوق العاده مقاوم و یا سرامیک قرار میگیرد.

در نتیجه این عمل جراحی سطح سایشی مفصل ران کلا مصنوعی میشود و در نتیجه درد از بین میرود. چون دیگر در اینجا پایانه عصبی وجود ندارد که موجب درد شود.

از طرف دیگر وقتی سر تغییر شکل یافته استخوان ران با یک سر کاملا گرد مصنوعی جایگرین شده است حرکات مفصل کاملا نرم و روان شده و کارایی به مفصل باز میگردد.

جراح میتواند با کارگذاشتن مفصل مصنوعی در مکان درست کوتاهی ایجاد شده در لگن را هم اصلاح کند. با ایجاد این تغییرات، لنگش بیمار هم تا حدود بسیار زیادی درست میشود.

آیا هر سیاه شدگی سر استخوان ران نیاز به جراحی تعویض مفصل دارد

خیر. تنها وقتی این بیماری موجب تغییر شکل سر استخوان ران شده و این تغییر شکل موجب بروز درد در لگن و کشاله ران شده است میتوان از جراحی تعویض مفصل استفاده کرد. وقتی بیماری هنوز در مراحل ابتدایی است و سر استخوان ران تغییر شکل نداده است میتوان از جراحی دکمپرشن سر استخوان ران استفاده کرد.

این جراحی از تعویض مفصل ساده تر بوده و در صورت موفقیت آمیز بودن بیمار نیازی به داشتن یک مفصل مصنوعی نخواهد داشت.

در جراحی تعویض مفصل لگن برای سیاه شدن سر استخوان ران، پزشک باید به چه نکاتی توجه کند

جراحی تعویض مفصل لگن برای سیاه شدن سر استخوان ران با تعویض مفصل های دیگر تفاوت هایی دارد که پزشک جراح باید به آنها توجه کند. مهمترین این نکات عبارتند از:

علت مصرف کورتون که موجب این بیماری شده در بعضی افراد وجود بیماری های زمینه ای دیگر است که کورتون جزئی از داروهای مصرفی در بیماری است مانند مصرف کورتون در بیماری ام اس یا استفاده از کورتون در شیمی درمانی.

در این موراد پزشک باید بیماری اولیه را هم در نظر داشته باشد و جراحی تعویض مفصل را متناسب با آن انجام دهد. مثلا اگر بیمار همراه با شیمی درمانی، رادیوتراپی هم داشته است ممکن است لازم شود تا از استم های سیمانی برای بیمار استفاده شود.

مصرف کورتون میتواند سیستم دفاع ایمنی بدن را ضعیف کند. پس اگر بیمار همچنان به مصرف کورتون ادامه میدهد پزشک باید اقدامات سختگیرانه بیشتری را برای پیشگیری از عفونت در مد نظر داشته باشد.

در صورتیکه سیاه شدگی سر استخوان ران پیشرفت سریعی داشته و خیلی زود منجر به خرابی مفصل شده باشد التهاب زیادی در مفصل وجود دارد که در حین جراحی میتواند منجر به خونریزی بیش از معمول شود. پزشک باید برای این وضعیت از قبل آماده باشد

در صورتی که سیاه شدگی سریع پیشرفت کرده باشد استخوان در حین جراحی ممکن است بسیار ضعیف و نرم باشد. در این موارد پزشک باید برای پیشگیری از شکستگی های حین و بعد از جراحی مراقبت های لازم را انجام دهد

وقتی بیماری سیاه شدگی سریع پیشرفت کرده باشد کپسول مفصلی و رباط های اطراف مفصل شل و الاستیک هستند.

در این واقع پزشک ممکن است برای پایداری بیشتر مفصل مصنوعی آن را قدری بلندتر کار بگذارد و پای بیمار بعد از جراحی از پای مقابل بلندتر شود.

جراح باید به این مسئله واقف بوده و اقداماتی را مد نظر داشته باشد تا بعد جراحی طول هر دو پا تا حد امکان با هم یکی باشد.

در بسیاری از موارد سیاه شدگی سر استخوان ران دو طرفه است ولی غالبا یک طرف شدیدتر است. در این موارد ممکن است هر دو مفصل ران یا یکی از آنها نیاز به جراحی تعویض مفصل داشته باشد.

در جراحی تعویض مفصل لگن برای سیاه شدن سر استخوان ران، بیمار باید به چه نکاتی توجه کند

بعد از جراحی تعویض مفصل لگن برای سیاه شدگی مفصل ران خود بیمار هم باید نکات مهمی را رعایت کند تا نتایج بهتری از جراحی بدست آید. مهمترین این نکات عبارتند از

در صورتیکه وزن بیمار به علت مصرف کورتون زیاد شده است باید آن را کم کند. وزن زیاد موجب کم شدن طول عمر مفصل مصنوعی میشود

مصرف طولانی مدت کورتون عضلات را ضعیف میکند. در این موارد بیمار باید نرمش های طبی را با راهنمایی دکتر انجام دهد تا عضلات تنه و لگن او در اسرع وقت تقویت شوند. قویتر شدن این عضلات موجب میشود لنگش زودتر از بین رفته و عمر مفصل مصنوعی هم بیشتر شود.

در صورت مصرف الکل و سیگار باید مصرف آنها را قطع کند.

بیمار باید با مصرف غذاهای حاوی پروتئین و لبنیات به اندازه کافی استخوان های خود را قوی تر کند.