تعویض مفصل لگن از درمان های مهم دررفتگی مادرزادی مفصل ران است

نویسنده : دکتر مهرداد منصوری – متخصص ارتوپدی – جراح لگن و مفصل ران

دررفتگی مادرزادی لگن از علل مهم خراب شدن مفصل ران است. وقتی این دررفتگی خیلی شدید میشود و مفصل را خراب میکند بهترین درمان آن عمل جراحی تعویض مفصل ران است.

در این مقاله ابتدا کلیاتی راجع به دررفتگی مادرزادی لگن یاد میگیریم و پس از آن تاثیر جراحی تعویض مفصل بر آن و نکاتی که پزشک و بیمار باید در این جراحی مد نظر داشته باشند را بررسی میکنیم.

دررفتگی مادرزادی لگن چیست

گرچه لگن چند مفصل دارد ولی وقتی از دررفتگی لگن صحبت میشود غالبا منظور دررفتگی مفصل ران است. پس در این مقاله دررفتگی لگن و دررفتگی مفصل ران بجای یکدیگر استفاده میشوند.

دررفتگی یک مفصل موقعی است که سطوح تشکیل دهنده آن ارتباط آناتومیک بین خود را از دست داده و نسبت به هم جابجا میشوند. در دررفتگی مفصل ران سر استخوان ران دیگر داخل حفره استابولوم نیست. یا کاملا از آن خارج میشود و یا کمی به سمت بیرون جابجا میشود. حالت دوم را نیمه دررفتگی یا subluxation میگویند.

دررفتگی مفصل ران میتواند به علت ضربه باشد ولی غالبا مادرزادی است و از وقتی جنین در شکم مادر تولید میشود مفصل دررفته درست شده یعنی از همان اول سر استخوان ران بیرون از حفره استابولوم بوده است. به این وضعین دیسپلازی Dysplasia (به معنی بد شکلی) مفصل ران میگویند. پس علت اصلی دررفتگی یا نمیه دررفتگی مفصل ران دیسپلازی آن است.

دررفتگی مادرزادی لگن اگر در زمان نوزادی درمان شود میتواند کاملا خوب شود ولی اگر درمان نشود در سنین بالاتر موجب خراب شدن مفصل ران و ایجاد آرتروز و سائیدگی گردیده و این سائیدگی هم موجب درد لگن میشود.

دررفتگی مادرزادی لگن در خاورمیانه شایع بوده و از علل مهم ایجاد سائیدگی مفصل ران است. این بیماری بخصوص در خانم های ساکن استانهای غربی و شمالی ایران یا اگر مادر آنها اهل این نواحی بوده شایع است.

دررفتگی مادرزادی لگن اگر بصورت کامل باشد معمولا در زمان کودکی خودش را بصورت لنگش بدون درد نشان میدهد ولی درد لگن معمولا در سنین سی یا چهل سال به بعد شروع میشود. اگر هم مشکل بصورت نیمه دررفتگی مفصل ران باشد بیمار هیچ مشکلی ندارد مگر در سنین سی چهل سالگی به بعد که بتدریج درد لگن در ناحیه کشاله ران شروع میشود.

تعویض مفصل لگن چه کمکی به دررفتگی مادرزادی مفصل ران میکند

وقتی مفصل ران در اثر دررفتگی مادرزادی بصورت نیمه دررفتگی است و بیمار دچار درد میشود اگر بیماری هنوز به مرحله آرتروز و سائیدگی نرسیده باشد میتوان با جراحی استئوتومی لگن شکل حفره استابولوم را به نحوی تغییر داد که فشار کمتری به آن وارد شود.

این کار درد مفصل را از بین برده و موجب میشود مفصل در آینده سائیده نشود. اعمال جراحی استئوتومی لگن متعدد هستند ولی رایج ترین آن ها برای سنین بعد از بلوغ استئوتومی گنز است.

اگر نیمه دررفتگی یا دررفتگی مفصل پیشرفت کرده باشد به نحوی که مفصل دچار سائیدگی و آرتروز شود بهترین درمان در این وضعیت انجام جراحی تعویض مفصل لگن و ران است.

در بیمارانی که به این وضعیت رسیده اند در حین جراحی سطوح ساینده مفصل یعنی سر استخوان ران و حفره استابوولم عوض شده و به جای آنها سطوحی از فلز و سرامیک و پلی اتیلن قرار داده میشود. به این ترتیب محدودیت حرکتی و درد مفصل از بین میرود.

با جراحی تعویض مفصل ران پزشک میتوان با کارگذاری مفصل مصنوعی در مکان و زوایای مشخص کوتاهی طول پا را هم تا حدود زیادی تصحیح کرد. در غالب موارد اصلاح کوتاهی پا میتواند لنگش این بیماران را هم از بین برد. به این ترتیب بیماری که نمیتواند از شدت درد راه برود و میلنگد میتواند از این درد و لنگش رهایی یافته و به زندگی فعال بازگردد.

پس میتوان گفت جراحی تعویض مفصل لگن در بیماران مبتلا به دررفتگی و نیمه دررفتگی مفصل ران میتواند درد لگن را از بین برده و در غالب موارد بر کوتاهی و لنگش و محدودیت حرکتی بیمار هم غلبه کند.

در جراحی تعویض مفصل ران برای دررفتگی مادرزادی لگن، پزشک باید به چه نکاتی توجه کند

اصول جراحی تعویض مفصل لگن در بیماران مبتلا به دررفتگی مادرزادی لگن هم مانند دیگر بیمارانی است که مفصل ران خود را در اثر سائیدگی از دست داده اند. با این حال پزشک باید در حین جراحی به نکات مهمی توجه کند تا بیمار بتواند حداکثر استفاده را از آن بکند. مهمترین این نکات عبارتند از

• در نیمه دررفتگی یا دیسپلازی لگن در غالب اوقات شکل حفره استابولوم بشدت تغییر کرده است و این موجب میشود کارگذاری کاپ فلزی در آن مشکل تر از حالت معمول باشد. پیدا کردن محل دقیق کارگذاری کاپ فلزی و مشخص کردن زوایایی که باید کاپ کارگذاری شود نیاز به دقت و توجه زیاد دارد

• در دررفتگی مادرزادی کامل لگن حفره استابولوم بسیار کوچک و تغییر شکل یافته است. پیدا کردن آن در حین جراحی و کارگذاری کاپ در آن بسیار مهم است.
  به علت مشکل بودن جاگذاری کاپ در استابولوم حقیقی بعضی جراحان کاپ فلزی را در محلی بالاتر قرار میدهند که میتواند مشکلاتی را در عملکرد و عمر مفصل ایجاد کند.
  در این بیماران کاپ های فلزی کوچک تری بکار میرود که در نتیجه سر مصنوعی مفصل در غالب موارد کوچک تر از معمول گذاشته میشود. هر چه سر مصنوعی کوچکتر باشد احتمال دررفتگی مفصل مصنوعی بیشتر میشود و برای پیشگیری از این دررفتگی جراح باید توجه زیادی به زوایای کارگذاری قسمت های مختلف مفصل مصنوعی داشته باشد

• در دررفتگی مادرزادی مفصل ران استخوان ران معمولا کوچکتر و ضعیف تر از معمول است. جراح باید دقت زیادی بکند که این استخوان ضعیف در حین جراحی آسیبی نبیند

در جراحی تعویض مفصل ران برای دررفتگی مادرزادی لگن، بیمار باید به چه نکاتی توجه کند

جراحی تعویض مفصل ران برای دررفتگی مادرزادی لگن عمل مشکلی است هم برای پزشک جراح و هم برای بیمار. منظور از مشکل بودن برای بیمار این است که در غالب اوقات بعد از جراحی بیمار باید اقدامات احتیاطی بسیار بیشتری را نسبت به یک جراحی تعویض مفصل معمولی رعایت کند. توجه بیمار بعد از جراحی بخصوص باید به موارد زیر باشد

• در بسیاری از موارد دررفتگی مادرزادی کامل مفصل ران بیمار باید بعد از جراحی تا مدت چند ماه با کمک عصای زیر بغل یا واکر راه برود و پای عمل شده را یا بر زمین فشار ندهد یا کم فشار دهد. این را پزشک معالج تعیین میکند ولی بیمار باید تا مدتی که پزشک اجازه نداده با کمک راه برود

• در بعضی از موارد دررفتگی کامل مفصل ران احتمال دررفتکی مفصل مصنوعی بعد از جراحی بیش از معمول است. در این موارد بیمار باید دستورات احتیاطی برای ممانعت از دررفتگی مفصل مصنوعی که پزشک به او یاد میدهد را رعایت کند

• در بعضی از موارد نیمه دررفتگی مفصل ران جراحی تعویض مفصل نیاز به استفاده از پیوند استخوان دارد. در این موارد هم ممکن است پزشک معالج نیاز بداند تا بیمار برای چند ماه برای راه رفتن از عصای زیر بغل یا واکر استفاده کند. در این موارد بیمار باید با پزشک همکاری لازم را داشته باشد

• جراحی تعویض مفصل ران میتواند درد بیمار را کاملا از بین ببرد و کوتاهی و لنگش بیمار هم تا حدود زیادی بعد از جراحی بهتر میشود ولی ممکن است کاملا خوب نشود. البته هر بیمار با دیگری متفاوت است و میزان بهبودی کوتاهی و لنگش هر کس با فرد دیگر فرق دارد. بیمار باید متوجه این نکته باشد و انتظار واقع بینانه ای از جراحی خود داشته باشد

• در دررفتکی های مادرزادی لگن همراه با مشکلاتی که برای استخوان و مفصل ایجاد شده است عضلات لگن هم مشکل دارند و ضعیف هستند. این ضعف میتواند لنگش را بیشتر کند.
  بعد از جراحی بیمار باید تحت نظر پزشک معالج تا ماه ها و در بعضی موارد تا سالها نرمش های طبی خاصی را انجام دهد تا عضلات لگن او به تدریج قویتر شوند. هرجه قدرت عضلات لکن بیشتر شوند لنگش بیمار هم کمتر میشود

کلا میتوان گفت عمل جراحی تعویض مفصل لگن یکی از درمان های کارا برای موارد شدید و پیشرفته دررفتگی مادرزای مفصل ران است که میتواند بر روی درد لگن و لنگش و کوتاهی پای بیمار موثر واقع شود.