درمان بیماری پرتس چیست

پرتس بیماری است که در بچه ها دیده میشود. مشخصه اصلی این بیماری نرسیدن خون به سر استخوان ران و تغییر شکل این قسمت از لگن است.

پس بیماری پرتس perthes disease در واقع نوعی سیاه شدن در ناحیه سر استخوان ران در بچه ها است. نام کامل این بیماری لگ کالو پرتس Legg-Calve-Perthes است. اینها اسامی سه پزشک است که بیماری را کشف کرده اند.

در این نوشته در باره علت بیماری پرتس در کودکان، سیر این بیماری، علائم و در نهایت درمان های آن مطالبی را یاد میگیریم.

اگر به عللی فعلا وقت خواندن این مقاله را ندارید میتوانید فیلم کوتاه زیر را ببینید.

علت بیماری پرتس چیست

میدانیم استخوان بافت زنده ای است و سلول های آن برای زنده ماندن نیاز به خون دارند. متاسفانه جریان خون سر استخوان ران در حالت عادی هم زیاد خوب نیست.

وقتی اختلال مختصری در این خونرسانی ایجاد میشود سلول های سر استخوان ران دچار کمبود اکسیژن و مواد غذایی شده و میمیرند. به این مرگ نکروز میگویند و مردم به آن سیاه شدن استخوان میگویند.

بسته به میزانی که خونرسانی هم میشود میزان نکروز یا سیاه شدن متفاوت است. ممکن است خونرسانی فقط به قسمت محدودی از سر استخوان ران کم شود و یا ممکن است همه سر استخوان ران دچار کمبود خونرسانی شده و بمیرد.

مشکل عمده ای که مرگ سلول ها و سیاه شدگی در سر استخوان ران ایجاد میکند تغییر در سفتی استخوان است. وقتی سلول های استخوانی میمیرند استحکام استخوان کم میشود. در این وضعیت سر استخوان ران زیر فشار وزن تنه تغییر شکل میدهد.

در این حالت سر استخوان ران که به شکل کره ای مدور است به تدریج حالت تخم مرغی و پهن تر به خود میگیرد. به پهن شدن سر استخوان ران کوکسا پلانا میگیویند. بیماری پرتس در بچه ها همچنین موجب کلفت کوتاه شدن گردن استخوان ران میشود که به آن کوکسا بروا میگویند.

این پهن شدن سر استخوان ران قطر عرضی آن را زیاد میکند. این تغییر شکل سر همراه با تورم بافت سینوویال درون مفصل و افزایش مایع مفصلی، به تدریج موجب میشود سر استخوان ران از درون حفره استابولوم به سمت خارج بلغزد.

سر استخوان ران که حالا کمی به بیرون از حفره استابولوم جابجا شده به لبه آن گیر میکند و بر اثر فشاری که لبه استابولوم به آن وارد میکند تغییر شکل بیشتری میدهد.

بدن میتواند بیماری پرتس لگن را محدود کند. به این معنی که بعد از گذشت یکی دو سال از شروع بیماری به تدریج عروق خونی مجددا به درون سر استخوان ران نفوذ کرده و خونرسانی به آن مجددا برقرار میشود.

یعنی سر دوباره زنده میشود. ولی متاسفانه در مدتی که بیماری فعال بود اثرات خود را بجای گذاشته و سر استخوان ران همچنان تغییر شکل یافته باقی میماند. این تغییر شکل تا آخر عمر باقی میماند.

علائم بیماری پرتس

این بیماری معمولا در بچه های با سن پنج تا ده سال ایجاد میشود. بیشتر در پسرها است و دختران به ندرت به بیماری پرتس مبتلا میشوند.

خصوصیات درد در این بیماری

برخلاف سیاه شدگی که در سر استخوان ران در بزرگسالان ایجاد شده و مهمترین علامت آن درد مفصل و کشاله ران است بیماری پرتس در کودکان درد زیادی ندارد. ممکن است درد داشته باشد ولی معمولا کم است.

علامت عمده بیماری پرتس در کودکان لنگش است. معمولا در ابتدا والدین یا اطرافیان متوجه لنگش بچه میشوند.

گاهی اوقات ممکن است در ابتدا اهمیت زیادی به این لنگش ندهند و آن را نتیجه بازی کردن زیاد بچه و شیطنت های او بدانند ولی بعد از گذشت مدتی میبینند لنگش خوب نشد و به پزشک مراجعه میکنند.

علامت دیگر بیماری پرتس کودکان درد زانو است. بسیاری از والدین، پسرشان را مدت ها با شکایت درد زانو به پزشک میبرد و دکتر هم زانوی آنها را معاینه کرده و از آن عکس میگیرد ولی مسلما چیز غیرطبیعی نمیبیند و بیماری پنهان میماند.

درد بیمار در صورت وجود معمولا بعد از چند ماه تا یکسال حتی بدون درمان خوب میشود.

بد راه رفتن

لنگش بیمار بسته به شدت بیماری و وسعت سیاه شدگی سر استخوان ران ممکن است کم یا زیاد باشد.

این لنگش هم حتی بدون درمان معمولا بعد از شش ماه تا دو سال خودبخود خوب میشود ولی تغییر شکلی که در سر استخوان ران ایجاد شده برای همیشه باقی خواهد ماند.

این تغییر شکل مشکلاتی را برای بیمار ایجاد خواهد کرد که عبارتند از

چون سر استخوان ران دیگر گرد و کروی نیست نمیتواند به راحتی درون حفره استابولوم حرکت کند و نتیجه آن محدودیت حرکتی مفصل ران است.

فرد مبتلا به  بیماری پرتس نمیتواند به راحتی مفصل ران را حرکت دهد. بیشترین محدودیت در چرخش مفصل ران ایجاد میشود. بطور مثال چهارزانو نشستن روی زمین مشکل میشود.

به علت کوتاه شدن ارتفاع سر و گردن استخوان ران طول ران و در نتیجه کل اندام تحتانی کم میشود. این کوتاهی ممکن است موجب لنگش شود.

تغییر شکل سر استخوان ران در بیماری پرتس در دراز مدت موجب تغییر در بیومکانیک مفصل ران شده و نیروهای غیر طبیعی و زیادی به سر استخوان ران و حفره استابولوم وارد میشود.

این نیروها میتوانند در دراز مدت موجب بروز سائیدگی و آرتروز در مفصل ران شوند. این اتفاق معمولا در دهه های پنجم عمر به بعد میفتد. در صورت بروز سائیدگی مفصل فرد دچار درد لگن و محدودیت حرکتی میشود.

پس بیماری پرتس در بزرگسالان ایجاد نمیشود ولی وقتی در کودکی ایجاد شده است عوارض آن میتواند در بزرگسالی ظاهر شود.

تشخیص بیماری پرتس

تشخیص ای بیماری معمولا با صحبت پزشک با بیمار و معاینه پزشک و در نهایت تصویربرداری از لگن امکانپذیر است. برای تصویربرداری معمولا رادیوگرافی ساده کافی است.

درمان بیماری پرتس کودکان

با توجه به نکاتی که تاکنون ذکر شد همه راههای درمان پرتس یک هدف عمده را دنبال میکنند و آن این است که در مدت یکی دو سالی که بیماری فعال است از تغییر شکل سر استخوان ران جلوگیری کنیم.

اساس درمان بیماری پرتس کودکان روش دربرگرفتن Containment است.

در این روش سعی میشود تا حد امکان میزان بیشتری از سر استخوان ران درون حفره استابولوم دربرگرفته شود. این موجب میشود در مدتی که به علت کم خونی، سر استخوان ران ضعیف و نرم شده است از حفره استابولوم به عنوان یک قالب استفاده کرده و شکل آن را به خود بگیرد و تغییر شکل ندهد.

درمان باید در اولین فرصت انجام شود. هرچه درمان بیماری پرتس دیرتر شروع شود بیمار پیشرفت بیشتری کرده و عوارض احتمالی آن در آینده بیشتر خواهد شد.

در صورتی که بیمار محدودیت حرکتی زیادی در مفصل ران داشته باشد مدتی فیریوتراپی و انجام نرمش ها و حرکات خاص برای مفصل ران میتواند کمک کنند. باشد. در صورت وجود درد لگن برای کاهش آن میتوان از داروهای مسکنی مانند شربت بروفن استفاده کرد.

رسیدن به این هدف با دو روش غیر جراحی و جراحی امکانپذیر است.

درمان غیر جراحی بیماری پرتس

در این روش نوعی بریس به نام اسکاتیش رایت به بیمار داده میشود. با پوشیدن این بریس به دو ران ها و کمر، هر دو ران بیمار از هم دور میشود. دور شدن ران موجب میشود قسمت بیشتری از سر استخوان ران درون حفره استابولوم قرار گیرد.

این بریس برای موثر بودن باید به مدت زیادی، شاید ماهها و یا تا یکسال پوشیده شود. راه رفتن با آن مشکل است و بسیاری از بچه ها استفاده از آن را قبول نمیکنند.

بخصوص اینکه بیماری پرتس بیشتر پسربچه های دبستانی را گرفتار میکند و در پوشیدن بریس در مدرسه و بین همکلاسی ها ممکن است بر روی بچه هایی که از لحاظ عاطفی حساس هستند تاثیر نامناسب داشته باشد. با این حال استفاده درست و مرتب از بریس میتواند تاثیرات درمانی خوبی داشته باشد.

درمان جراحی بیماری پرتس

در این روش قسمت بالایی استخوان ران استئوتومی میشود یعنی زیر گردن استخوان ران موقع جراحی برش داده شده و سپس زاویه بین سر و تنه استخوان ران کمتر میشود. با این کار قسمت بیشتری از سر استخوان ران درون حفره استابولوم قرار میگیرد.

بعد از جراحی معمولا هر دو پا و تنه بیمار گچ گیری میشود. بعد از حدود دو تا سه ماه که محل برش استخوانی جوش خورد بیمار میتواند شروع به راه رفتن کند.

دقت به این نکته ضروری است که راههای درمان پرتس چه به روش غیر جراحی و چه جراحی نه برای از بین بردن درد و نه برای از بین بردن لنگش است. این دو خودبخود و بدون درمان هم از بین میروند.

هدف از درمان ممانعت از تغییر شکل سر استخوان ران است تا فرد در بزرگسالی مشکلاتی مانند محدودیت حرکتی مفصل ران، کوتاهی پا پیدا نکند و دچار سائیدگی و آرتروز در مفصل ران نشود.

آیا دارو کمکی به درمان این بیماری میکند

خیر. هیچ دارویی وجود ندارد که سیر این بیماری را تغییر دهد. دارویی نیست که بتواند خونرسانی به سر استخوان ران در کودک را بهتر کند.

بعضی از افراد متاسفانه بدنبال درمان گیاهی پرتس میگردند و یا پیگیر درمان بیماری پرتس در طب سنتی هستند.

بد نیست بدانید این بیماری حوالی سال 1910 میلادی در اروپا کشف شده است که همزمان میشود با سالهای خلع محمدعلیشاه قاجار از سلطنت ایران. اینکه در آن زمان هرج و مرج و بی خبری، طب سنتی چگونه پی به وجود این بیماری برده و درمان آن را هم کشف کرده و عده ای اینک در اینترنت به دنبال آن میگردند از عجایب روزگار است.