دکتر مهرداد منصوری دکتر مهرداد منصوری. جراح لگن و مفصل ران
سندروم پیریفورمیس بیماری است که در آن به علت فشار به عصب سیاتیک در ناحیه لگن علائمی مانند درد در پشت باسن و ران ایجاد میشود. علائم این بیماری در بسیاری اوقات با دیسک کمر اشتباه میشود.
در این مقاله در باره علت این بیماری، علائم آن و روش درمان آن مطالب مهمی را یاد میگیریم.
در ابتدا باید قدری راجع به آناتومی بدانیم.
آناتومی مختصر عضله پیریفورمیس
عضله پیریفورمیس در عمق لگن قرار گرفته است. اهمیت این عضله برای ما نزدیکی آن به عصب سیاتیک است. عصب سیاتیک بزرگترین و طولانی ترین عصب بدن است که از نخاع سرچشمه گرفته و پیام های حسی و حرکتی را بین مغز و پا منتقل میکند.
عصب سیاتیک بعد از خارج شدن از نخاع و ستون مهره از لگن عبور کرده و به ران میرسد. در حین عبور از عمق لگن از کنار عضله پیریفورمیس عبور میکند. گاهی اوقات این عضله به عللی به عصب سیاتیک فشار وارد میکند و این فشار موجب میشود کارکرد عصب موجب اختلال شود.
اسپاسم عضله پیریفورمیس میتواند موجب فشار به عصب شود. ایجاد بافت اسکار در عضله میتواند همین کار را بکند. التهاب در عضله هم میتواند موجب فشار آن به عصب سیاتیک شود.
چون عصب سیاتیک هم پیام های حسی و هم پیام های حرکتی را منتقل میکند اختلال در کار آن میتواند هم موجب علائم حسی و هم علائم حرکتی شود.
در سندروم پیریفورمیس با فشار به عصب سیاتیک علائم حسی میتواند بصورت احساس درد و بیحسی در پوست و احساس گزگز و مورمور ایجاد شود و علائم حرکتی میتواند بصورت احساس ضعف و کاهش قدرت پا و احساس سنگینی در پا باشد.
علائم سندروم پیریفورمیس چیست
همانطور که گفتم درد از مهمترین علائم این بیماری است. درد معمولا در پشت لگن و پشت باسن احساس میشود و به پشت ران تیر میکشد. درد میتواند به پشت ساق هم ادامه پیدا کند.
درد ممکن است با نشستن بیشتر شود و ممکن است با فشار به پشت باسن تشدید پیدا کند. این درد معمولا با راه رفتن و بالا رفتن از پله بیشتر میشود.
از دیگر علائم سندروم پیریفورمیس بیحسی در پوست ران است که ممکن است به پوست ساق هم انتشار پیدا کند. این بیحسی ممکن است بصورت احساس گزگز یا مورمور باشد.
بیماری ممکن است با علائم حرکتی همراه باشد که مهمترین آنها بصورت احساس ضعف و کاهش قدرت در عضلات پا است و ممکن است فرد احساس کند پا سنگین شده است.
چون این علائم دقیقا در فتق یا هرنی دیسک بین مهره ای هم وجود دارد معمولا پزشک ها با دیدن این علائم شک به وجود هرنی دیسک میکنند و احتمالا دستور انجام ام آر آی ستون مهره را میدهند.
در ام آر آی ستون مهره این بیماران مشکلی دیده نمیشود و خیلی اوقات پزشک میماند که علت مشکل بیمار چیست.
برای تشخیص سندرم پیریفورمیس ممکن است انجام نوار عصبی کمک کند گرچه در بسیاری اوقات ممکن است نوار عصبی بیمار هم طبیعی باشد.
چه عواملی موجب بروز سندروم پیریفورمیس میشوند
گفتیم این بیماری به علت فشار عضله پیریفورمیس به عصب سیانیک ایجاد میشود و شایعترین علت این فشار اسپاسم و التهاب عضله است.
این اسپاسم و التهاب میتواند بعد از یک بالا رفتن از پله یا سربالایی یا راه رفتن یا دویدن طولانی وقتی که عضله به قدر کافی قوی نباشد بوجود بیاید. در این وضعیت به عضله فشار میاید و ورم میکند و به عصب فشار میاورد.
گاهی اوقات به لگن ضربه وارد میشود مثلا تصادف میکنیم یا با پشت زمین میخوریم. در این حالت هم ممکن است عضله صدمه دیده و ورم کند و علائم سندرم پیریفورمیس ظاهر شودد.
ممکن است به علت کم بودن فعالیت بدنی بتدریج عضله قدرت انعطاف خود را از دست داده و سفت شده و به عضله فشار وارد میکند.
گاهی اوقات وزنه سنگینی را بلند میکنیم و این موجب فشار به عضله و ورم آن میشود.
ممکن است بدون گرم کردن و انجام نرمش های کششی ورزش زیادی میکنیم و این موجب آسیب به عضله پیریفورمیس میشود.
گاهی هم زیاد نشستن موجب فشرده شدن عضله در زیر باسن شده و موجب ورم و اسپاسم آن میشود.
در بعضی از افراد شکل عضله پیریفورمیس یا عصب سیاتیک بصورت مادرزادی به نحوی است که مستعد به این بیماری هستند.
درمان سندروم پیریفورمیس چیست
اساس درمان سندروم پیریفورمیس انجام یک سری نرمش های طبی است تا به کمک آنها بتوانیم عضله را تحت کشش قرار داده و انعطاف پذیری آن را بیشتر کنیم.
حرکات اصلاحی سندروم پیریفورمیس که این کار را میکنند به شکل های مختلف تعریف شده اند ولی رایج ترین و شاید موثرترین آنها به این صورت است که
به پشت روی زمین دراز کشیده و دو زانو را خم میکنیم. مچ پای طرف مبتلا را در جلوی زانوی پای مقابل قرار داده و پا هر دو دست ران مقابل را به مدت ده ثانیه به طرف خود میکشیم تا جایی که احساس کشش ملایمی در پشت باسن کنیم. این ورزش میتواند کمک زیادی به رفع گرفتگی عضله پیریفورمیس بکند.
در درمان سندروم پیریفورمیس در غالب موارد استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی و داروهایی برای کاهش اسپاسم عضلانی هم کمک کننده است. در این موارد میتوان از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ناپروکسن و بروفن یا دیکلوفناک استفاده کرد.
پس اساس درمان دارویی سندروم پیریفورمیس استفاده از داروهای ضد التهابی است.
باور کنید از زمان کشف این بیماری هنوز صد سال نگذشته است. بعضی بیماران از من میپرسند درمان سنتی سندروم پیریفورمیس چیست. من واقعا نمیدانم طب سنتی ما اصلا چه اطلاعی از این بیماری داشته تا بتواند آن را درمان کند. مانند این است که بپرسیم ابوعلی سینا ماشین بنزینی را ترجیح میداده یا ماشین برقی را!
کاهش موقت فعالیت های بدنی هم میتواند به کنترل این بیماری کمک کند.
در غالب موارد با همین اقدام ها فشار عضله بتدریج از روی عصب برداشته شده و علائم بیماری مرتفع میشود.
اگر بیماری با وجود اقدامات فوق الذکر بهبود نیافت ندرتا ممکن است نیاز به عمل جراحی پیدا شود. در این جراحی که ممکن است با کمک آرتروسکوپی یا بصورت باز انجام شود فشار مکانیکی عضله از روی عصب برداشته میشود.