دکتر مهرداد منصوری دکتر مهرداد منصوری. جراح لگن و مفصل ران
مهمترین علت ورم کردن پا و ساق بعد از عمل جراحی و کارگذاری مفصل مصنوعی در ناحیه لگن اینست که در ورید های ساق لخته ایجاد شده است. خطر بالقوه این لخته تولید آمبولی ریوی است.
در این مقاله راجع به علت های بروز لخته در ساق و راه های پیشگیری از آن و خطراتی که میتواند ایجاد کند نکاتی را یاد میگیریم. اینکه چکار کنیم تا پاها بعد از جراحی ورم نکند یا کمتر ورم کند.
علت ورم پا بعد از عمل تعویض مفصل لگن چیست
همانطور که گفتم مهمترین علت ورم ساق بعد از جراحی و کارگذاری پروتز لگن ایجاد لخته در ورید های ساق است. البته بعد از جراحی قدری ورم بطور طبیعی در ران و در محل جراحی ایجاد میشود ولی ورم در ساق طبیعی نیست.
بعد از جراحی اگر بیمار راه نرود ولی بنشیند و پاها را آویزان کند البته پاها ورم میکنند. در هر فرد سالمی هم این وضعیت ایحاد میشود و علت آن جمع شدن خون در ساق است.
بطور طبیعی خون در اثر جاذبه در ساق جمع میشود و این موجب ورم مختصر ساق میشود. اگر راه برویم این خون به سمت بالا و به سمت قلب جریان میابد و این ورم ایجاد نمیشود ولی بیحرکتی موجب ورم میشود. با اینحال این ورم مختصر و کم است و غالبا در هر دو ساق است.
وقتی ورم پا بعد از عمل تعویض مفصل در محل لگن فقط در یک ساق بوجود میاید و شدت ورم هم زیاد است معمولا علت ورم لخته است.
علت اصلی ایجاد شدن این لخته موادی است که در حین جراحی از سلول های صدمه دیده به درون جریان خون ریخته میشود. این مواد واکنش های شیمایی را آغاز میکنند که نهایت آن ایجاد لخته است.
عامل مهم دیگری که احتمال بروز لخته بعد از جراحی را بالا میبرد کند شدن حرکت خود در سیاهرگ های ساق پا است. پس باید به هر طریقی سعی کرد بعد از جراحی خون کمی در این سیاهرگ ها باشد و این خون حرکت سریعی داشته باشد.
عدم درمان لخته ساق چه مشکلاتی ایجاد میکند
بروز لخته در ساق میتواند یک مشکل حاد و یا یک مشکل مزمن ایجاد کند. ظاهرا بیمار از ورم کردن ساق ناراحت است ولی اگر همه مشکلات به همینجا ختم میشد خیلی خوب بود و مشکل بزرگتر جای دیگری است.
مشکل حاد بزرگتر بدنبال ایجاد لخته خون در ساق، ایجاد آمبولی ریوی است.
ممکن است لخته خون ایجاد شده در ساق شروع به حرکت کرده و خود را از راه ورید ها به قلب و سپس به وریدهای ریوی برساند.
به این لخته در حال حرکت آمبولی میگویند. وقتی این آمبولی به ریه برسد به آن آمبولی ریوی میگویند.
اگر آمبولی ریوی به اندازه کافی بزرگ باشد ممکن است عروق ریوی را مسدود کند و در نتیجه مسیر جریان خون کل بدن را ببندد و موجب مرگ ناگهانی شود. این عارضه ای بسیار خطرناک و وخیم است.
معمولا وقتی مدتی از لخته ساق میگذرد بدن لخته را از بین میبرد ولی گاهی اوقات این اتفاق نمیافتد و لخته میماند و ورم پا ماندگار میشود. در اینجا مشکل مزمن میشود.
درمان این ورم مزمن ممکن است بسیار مشکل شود و تا آخر عمر برای بیمار باقی بماند.
آمبولی ریوی چه علائمی دارد
مهمترین علامت آمبولی ریوی درد قفسه سینه و تنگی نفس و افزایش تعداد تنفس یعنی نفس نفس زدن است.
پس وقتی بعد از جراحی لگن بیمار دچار هر کدام از این علائم شود باید با شک به وجود آمبولی ریوی به سرعت به متخصص قلب و عروق مراجعه کند تا وی را بررسی کند.
لازم به ذکر است که علائم آمبولی ریوی ممکن است بدون وجود ورم ساق ایجاد شوند.
درمان ورم پا بعد از عمل تعویض مفصل چیست
در صورتی که به علت ایجاد لخته، ساق ورم کرد درمان آن از بین بردن لخته است. این کار باید به سرعت و بصورت اورژانسی انجام شود چون هر لحظه ممکن است لخته حرکت کرده و تبدیل به آمبولی ریوی شود.
از بین بردن لخته با داروهای خاص رقیق کننده خون مانند هپارین یا داروهای شبیه به آن مانند انوکساپارین یا وارفارین است.
این داروها را پزشک ممکن است ماهها و حتی بعد از اینکه لخته از بین رفت برای بیمار تجویز کند تا لخته مجددا تشکیل نشود.
روش پیشگیری از ورم ساق و لخته ساق چگونه است
مسلما پیشگیری بسیار بهتر و کم هزینه تر از درمان است. مهمترین راه های پیشگیری از ورم در نتیجه بروز لخته در ساق روش های مکانیکی و روش های شیمیایی هستند.
روش های مکانیکی پیشگیری از لخته
اینها سه اقدام هستند. استفاده از جوراب و حرکات مداوم مچ پا و راه رفتن. در مورد همه آنها توضیح میدهم.
بعد از جراحی تعویض مفصل به عنوان بخشی از مراقبت های بعد از جراحی به همه بیماران توصیه میشود حداقل تا یک ماه و تا وقتی که بتوانند کاملا عادی راه بروند از جوراب ضد آمبولی استفاده کنند.
اینها جوراب هایی شبیه جوراب واریس ولی سفید و نازک، چیزی شبیه به جوراب زنانه هستند که خاصیت کشی دارند و ساق را فشار میدهند و موجب میشوند خون در وریدهای ساق نماند و در نتیجه احتمال ایجاد لخته و ورم پا بعد از عمل تعویض مفصل لگن کم شود.
هرچه خونی که در سیاهرگ های ساق وجود دارد کمتر باشد احتمال ایجاد شدن لخته کمتر میشود.
به همه بیماران بعد از جراحی لگن توصیه میشود حرکات مچ هر دو پا را بلافاصله بعد از جراحی شروع کنند. این کار هم موجب میشود با انقباض عضلات ساق خون در سیاهرگ های ساق به سمت قلب پمپ شود و در ساق نماند و در نتیجه احتمال ورم و لخته کم شود.
با این کار سرعت جریان خون هم در این سیاهرگ ها بیشتر میشود و با افزایش این سرعت احتمال بروز لخته کم میشود.
اقدام سوم این است که بیمار در اولین زمان بعد از جراحی راه برود. راه رفتن هم میتواند با انقباض عضلات ساق موجب حرکت خون سیاهرگ های ساق به سمت بالا و به سمت قلب شود و در نتیجه خون در ساق نمیماند تا موجب ورم و ایجاد لخته شود.
اقدام بعدی اینست که به بیمار آموزش داده میشود مایعات زیاد مصرف کند. کم آبی بعد از جراحی زیاد دیده میشود. هرچه بیمار کم آبی بیشتری داشته باشد احتمال بروز لخته بیشتر میشود.
روش های شیمیایی
در دوران نقاهت بعد از جراحی لگن به همه بیماران داروهای رقیق کننده خون میدهند تا احتمال لخته شدن خون کم شود. برای این کار از داروهای خوراکی مانند آسپرین، وارفارین یا ریواروکسابان یا آپیکسابان یا از داروهای تزریقی مانند هپارین یا انوکساپارین استفاده میشود.
رایج ترین داروهایی که امروزه بعد از جراحی لگن برای پیشگیری از ایجاد لخته بکار میرود آسپرین و آپیکسابان است.